Postawy liturgiczne
Postawa stojąca
Postawa stojąca jest wyrazem uszanowania.
Wszędzie na widok osoby wyżej postawionej przybiera się postawę stojącą.
Podczas liturgii postawa stojąca jest zewnętrznym znakiem głębokiego
uszanowania dla Boga jako najwyższego Pana (Mt 6,5; Mk 11,25; Łk 18,11; 22,46).
Postawę stojącą przybierają także osoby
pośredniczące między dwiema stronami. W szczególny sposób przysługuje ona
liturgowi, jako pośrednikowi między społecznością wiernych a Bogiem. Stąd
liturg (celebrans) stoi, gdy czyta słowo Boże i odmawia modlitwy.
Stanie jest znakiem radości z odkupienia.
Dlatego od czasów apostolskich w czasie sprawowania misteriów zbawienia,
przyjmowano postawę stojącą, zwłaszcza w niedzielę (dzień zmartwychwstania) i w
czasie wielkanocnym.
W postawie stojącej Ojcowie Kościoła widzieli
symbol świętej wolności dzieci Bożych. Uwolnione od grzechu i nie są już
niewolnikami. Omawiana postawa stojąca oznacza też gotowość do działania w
liturgii.
Kiedy zachowujesz postawę stojącą?
·
Od początku Mszy Świętej aż do
oracji włącznie.
·
Od wersetu "Alleluja"
przed Ewangelią aż do zakończenia Ewangelii.
·
Podczas wyznania wiary i modlitwy
powszechnej.
·
Podczas procesji z darami
ofiarnymi.
·
Od wezwania kapłana "Módlcie
się, aby moją i waszą ofiarę...".
·
Podczas prefacji aż do
"Święty, Święty ..." włącznie.
·
Po aklamacji "Oto wielka
tajemnica wiary" aż do "Baranku Boży" włącznie.
·
Podczas Modlitwy po Komunii św.
oraz obrzędów zakończenia.
Postawa klęcząca
Postawa klęcząca zarówno jako dłuższa postawa
modlitewna, jak również chwilowy gest, w liturgii chrześcijańskiej oznaczała
wielbienie Boga i była postawą typowo chrześcijańską.
W Nowym Testamencie znajdujemy aż 59 wzmianek
o przyjęciu postawy klęczącej. Miała ona trzy formy; padnięcie na twarz (Pwt
26,10; Joz 5,15; Mk 14,35), upadnięcie do stóp (Mk 1,40; Mk 10,17; Mt 17,14; Mt
27,29) i klęczenie (w Starym Testamencie: 2 Krn 6,13; Ezd 9,5, a Nowym
Testamencie: Dz 9,40; Dz 20,36, Dz 21,5). Przykład modlitwy na klęczkach dał
nam sam Chrystus Pan modlący się w Ogrodzie Oliwnym (Łk 22,41). Święty Szczepan
- pierwszy męczennik Kościoła, oddaje swoje życie ukamienowany na klęcząco (Dz
7,54-60). Już od IV w, przyklękano przed świętymi przedmiotami, jak: kościół,
próg kościelny, ołtarz, krzyż oraz przed osobami, jak biskup czy kapłan, na
znak szacunku.
W tym samym okresie postawa klęcząca nabrała
również znaczenia pokutnego i błagalnego. Stała się znakiem człowieka
skruszonego poczuciem winy oraz znakiem prośby człowieka szukającego opieki i
pomocy. Pokutny charakter tej postawy sprawił, iż niegdyś synody diecezjalne, a
nawet Sobór w Nicei (325 r.) zakazywały w ogóle postawy klęczącej w Niedziele i
w całym okresie paschalnym. Klękano natomiast w dni postne oraz w okresie
Wielkiego Postu. Do przyjęcia postawy kleczącej, a następnie powstania zachęcał
wezwaniem diakon.
Z czasem kult Najświętszego Ciała i Krwi
Chrystusa tak się rozwinął, klękanie
znów stało się symbolem wielbienia Boga w pierwotnym znaczeniu. Dlatego klęczy
się przy adoracji Najświętszego Sakramentu, przy modlitwie zanoszonej do Boga i
podczas różnych nabożeństw, których głównym celem jest zawsze wielbienie Boga,
niezależnie od ich charakteru.
Przez uklęknięcie człowiek wyraża swoją
małość wobec Boga. Gest ten jest znakiem adoracji: pokornego uwielbienia Bożego
Majestatu. Czytamy bowiem w liście św. Pawła do Filipian (Flp 2,6-11): "aby na imię Jezusa zgięło się każde kolano,
istot niebieskich i ziemskich i podziemnych". Dzisiaj klęczenie
symbolizuje wielbienie Boga. Jest także znakiem usposobienia modlitewnego,
pokutnego i błagalnego. Św. Hieronim uczył, by przyklęknieciu ciała
towarzyszyło także "przyklęknięcie serca" - a więc należyte
usposobienie wewnętrzne. Za papieżem Benedyktem XVI można powiedzieć:
"Gdzie zanika postawa klęcząca, tam trzeba ponownie nauczyć się klękać"
(kard. J. Ratzinger: Duch liturgii). Można jeszcze dodać; gdzie nie ma modlitwy
na klęcząco, tam ustaje pobożność.
Kiedy w czasie Mszy św. zachowujesz postawę
klęczącą? :
·
podczas Modlitwy eucharystycznej,
po śpiewie: "Święty..."
·
na słowa: "Oto Baranek Boży
... Panie, nie jestem godzien..."
·
w czasie adoracji Najświętszego
Sakramentu
Postawa klecząca jest zasadniczą postawą w
czasie sakramentu pokuty.
Należy odróżnić postawę klęczącą od
przyklęknięcia. Podczas przyklękania klęka się zawsze na prawe kolano i nie
czyni się przy tym żadnych gestów, np. znaku krzyża.
W czasie sprawowania Eucharystii kapłan
przyklęka tylko trzy razy:
·
po podniesieniu Hostii w czasie
konsekracji
·
po podniesieniu kielicha w czasie
konsekracji
·
w czasie śpiewu Baranku Boży, a
przed słowami: "Oto Baranek Boży..."
Z kolei kapłan, wszyscy wierni i usługujący
przyklękają w czasie Wyznania Wiary w uroczystość Bożego Narodzenia na słowa:
"I za sprawą Ducha Świętego przyjął ciało z Maryi Dziewicy i stał się
człowiekiem". Jest to wyraz naszego szczególnego w tym dniu uczczenia
tajemnicy Wcielenia.
Kolanem należy wyraźnie dotknąć posadzki. Nie
może to być tylko "dygnięcie". Klęka się zawsze twarzą do przedmiotu
czci. Klękanie na dwa kolana jest wyrazem czci i hołdu wobec Pana Jezusa
wystawionego do adoracji. Przyklękamy najpierw na prawe kolano, a potem
dostawiamy do niego kolano lewej nogi. Wstajemy zaś najpierw lewą nogą. Nie
klękamy na obydwa kolana równocześnie.
Postawa siedząca
Pozycja siedząca według starożytnego zwyczaju
przysługiwała urzędnikom, nauczycielom i sędziom jako znak władzy i godności
(Ps 106,32; Mt 19,28; Łk 4,20). Sam Chrystus siedząc nauczał w świątyni
jerozolimskiej: Łk 2,46. Biskup zasiadał na swojej katedrze i z niej nauczał
oraz przewodniczył liturgii. Podobnie czynił prezbiter. Sprawując sakrament
pokuty kapłan zajmuje pozycję siedzącą na znak powagi urzędu sędziowskiego.
Władzę sędziowską kapłan wykonuje w imieniu i w obecności Chrystusa. Diakoni
nie zajmowali pozycji siedzącej.
Wierni w kościele nie zawsze siedzieli. Przez
całe wieki w kościołach nie było ławek. W średniowieczu podczas długich
nabożeństw wierni wspierali się na laskach różnego kształtu. Miejsca siedzące
przewidziane były tylko dla duchowieństwa (stalle, sedilia). Siedzenia dla
wiernych wprowadzili dopiero protestanci w swoich kościołach. Za ich przykładem
poszli katolicy najpierw w krajach, w których było dużo protestantów, a później
w całym Kościele powszechnym. Do ławek kościelnych katolicy dodali klęczniki (w
protestanckich ich nie ma).
Instrukcja Stolicy Apostolskiej z 1964 r.
pisze: "Wiernym należy wyznaczyć miejsca ze specjalną troską, aby oni i
wzrokowo i duchowo mogli należycie brać udział w świętych czynnościach. Wypada,
aby według zwyczaju postawić do ich użytku ławki lub krzesła", (nr 98).
Siedzenie jest także postawę słuchającego
ucznia. Jest znakiem skupienia, przyjmowania i rozważania Słowa Bożego (Łk
2,46; 10,39; 1 Kor 14,30; Dz 20,9).
W którym momencie siedzisz w czasie liturgii
Mszy św.?:
·
podczas czytań mszalnych (z
wyjątkiem Ewangelii), psalmu responsoryjnego i kazania (homilii) oraz ciszy po
kazaniu
·
podczas przygotowania darów
ofiarnych (z wyjątkiem tych ministrantów, którzy podają ampułki)
·
podczas rozdawania Komunii św. (z
wyjątkiem tych, którzy podają patenę) i chwili ciszy po Komunii św.
·
w czasie ogłoszeń parafialnych
Siedząc nigdy nie zakładamy nogi na nogę, nie
wyciągamy ich przed siebie ani nie "bawimy się" stopami. W czasie
postawy siedzącej dłonie spoczywać powinny na kolanach.
Leżenie krzyżem
Leżenie krzyżem czyli rzucenie się twarzą na
ziemię, zwane także prostracją znane było już w Starym Testamencie (Rdz 17,3;
Pwt 9,18; 1 Krl 8,54; Joz 5,15) i jest znakiem najgłębszej adoracji oraz
pokuty. Jest to jeszcze większe uniżenie siebie wobec Majestatu Bożego aniżeli
klęczenie.
Leżenie krzyżem symbolizuje najgłębsze
poniżenie siebie i najusilniejszą modlitwę. Lepiej niż słowa wyraża ono
całkowite oddanie się Bogu i poczucie własnej słabości.
W starożytności chrześcijańskiej praktykowane
było jako uzewnętrznianie prywatnej pobożności. Do dnia dzisiejszego praktykę
taką spotkać można szczególnie w miejscach świętych, w sanktuariach.
Do liturgii rzymskiej padanie na twarz weszło
prawdopodobnie pod wpływem ceremoniału bizantyńskiego. Obecnie celebrans
kładzie się krzyżem przed ołtarzem na początku ceremonii Wielkiego Piątku, na
znak, że Odszedł nasz Pasterz; Jezus Chrystus. Podobnie osoby, które otrzymują
święcenia padają na twarz i leżą krzyżem podczas śpiewania Litanii do
Wszystkich Świętych. W wielu zgromadzeniach zakonnych, także przyjmujący
profesję zakonną przybierają postawę leżenia krzyżem.
Procesja
Procesja (łac. procedare - iść, kroczyć) to
szczególna forma postawy - cały czas w ruchu. Polega ona na kroczeniu,
przemieszczaniu się z jednego miejsca na drugie. Nie jest to jednak chód
bezcelowy i nic nie znaczący. Według symboliki liturgicznej, wyraża on wędrówkę
Ludu Wybranego z niewoli egipskiej do Ziemi Obiecanej. Sobór Watykański II
naucza, że każda procesja to symboli nowego Ludu Bożego, pielgrzymującego za
Chrystusem i z Chrystusem (na czele procesji niesiony jest przecież krzyż -
znak Jego przejścia od śmierci do życia) do nieba (do Nowej Ziemi Obiecanej).
Szczególną formą procesji są tzw. procesje teoforyczne, które pojawiły się w
liturgii Kościoła od XIV w., wraz z rozwojem kultu eucharystycznego (gr. theos
- Bóg, foros - nieść). Zwane są one zatem inaczej procesjami eucharystycznymi,
bowiem w ich czasie niesiony jest w monstrancji Najświętszy Sakrament.
Zaliczamy do nich:
·
procesję Bożego Ciała (z 4
stacjami) i procesje w tzw. oktawie Bożego Ciała
·
procesję po sumie odpustowej
·
procesję rezurekcyjną (po Wigilii
Paschalnej w wieczór Wielkiej Soboty lub w Niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego
przed pierwszą Mszą. Procesja ta wyraża radość ze zmartwychwstania Chrystusa.)
W czasie liturgii Mszy świętej występują następujące
procesje:
·
procesja wejścia (układ procesji
wejścia: ministranci kadzidła i łódki, ministranci światła o pół kroku przed
ministrantem krzyża, ministranci, lektorzy, psałterzysta, akolici, lektor lub
diakon z ewangeliarzem, koncelebransi, celebrans z asystującymi diakonami,
ceremoniarz, ministranci mitry i pastorału (jeśli celebransem jest biskup)
·
procesja z ewangeliarzem do
ambony (odbywa się przed proklamacją Ewangelii, w czasie aklamacji przed nią,
kolejność: ministranci światła ze świecami, ministranci kadzidła i łódki,
diakon z ewangeliarzem
·
procesja wiernych z darami (mogą
ich zastępować ministranci). Są oni wyrazicielami całego zgromadzenia
liturgicznego, pragnącego złożyć Bogu w ofierze siebie samych.
·
procesja komunijna Gdy służba
liturgiczna i wierni udają się w określone miejsce, by przyjąć komunię,
procesja ta wyraża naszą chęć spotkania i zjednoczenia się z Jezusem w
Eucharystii).
·
procesja wyjścia (powrót do
zakrystii po skończonych obrzędach - bez kadzidła i ewangeliarza)
Inne procesje:
·
procesja błagalna w dni krzyżowe,
czyli w 3 pierwsze dni po niedzieli przed ur. Wniebowstąpienia Pańskiego
(śpiewa się Litanię do Wszystkich Świętych i wezwania)
·
procesja pogrzebowa z kościoła
lub kaplicy na cmentarz